﷽

Revista NJERIU,  Korrik-Gusht 1942  

Sufinjët i ndajnë në tre organet e komunikimet shpirtnore: Zemra (Kalb), që njeh Zotin; shpirti (ruh) që e dashuron; e ma në fundë themeli ma i afërt i shpirtit (sirr), që e shijon (kontemplon). Sikur të donim të hapnim nji bisedim mbi këto tre terma e mbi mardhanjet midis tyne do të na çonte shum largë. Mjafton të themi pra, vetëm pak fjalë mbi të parin prej tyne. Kalb-i, me gjith se ka lidhje misterioze me zëmrën fizike nuk âsht i përba prej mishi e prej gjaku. Dhe krejt ndryshe nga kuptimi që i japim neve, natyra e saj âsht ma tepër intelektuale se sa emocionale, dhe ndërsa intelekti nuk mundë të arrij të njohi Zotin, Kalb-i âsht në gjendje të njohi për mbajtjen e të gjitha sendeve, dhe kur ndriçohet nga besimi e njoftunija, pasqyron gjith përmbajtjen e mendjes hyjnore. Që ku rrjedhë dhe shprehja e Profitit: “Qielli dhe toka nuk më nxën por më nxë zëmra (kalbi) e nji besniku t’im”. Kjo dukje âsht e rrallë, sepse zëmra âsht e mbulueme me nji tytë, e nxirë nga gjynahu, e errësume nga përshtypjet e pamjet sensuale (ndisore), e zvarrisun këtej e andej midis arsyes dhe pasionit që i përngjet nji fushe të luftës, në të cilën armatat e Zotit e të dreqit përleshen për fitimin. Nga nji anë zemra merr njohtunin e mënjihershme të Zotit, kurse nga ana tjetër lejon hymjen e ndjenjave të gënjeshtra. “Qe nji botë e këtejshme dhe nji e andejshme”- thot Xhelaludini Rumiu, “dhe unë që ulem në prakun e sajë”.

Për këtë shkakë njeriu âsht në fuqitë inferiore nga të mbrapshtit e superior nga engjejt.

“Engjëlli e i shëmtuti formojnë brumin e mrekullushëm njerzi,

Tue pjerrë nga të shëmtut më pak se ata zhvillohet,

Por ma tepër se Engjëjt në qoft se tek këta drejtohet”

Inferior kundrejt të mbrapshtëve sepse këtyre u mungon mundesija njohtëse që lejon me u lartësue; superior kundrejt engjejve pse këta nuk vuejnë nga pasionet e pra nuk mundë të rëxohen.

Si mundet me njohtë Zotin? Jo me shiset, pse Zoti nuk âsht prej materie, as me mençuritë, pse nuk mundë të mendohet. Llogjika nuk shkon kurrë përtej së pa mbarushmes; filozofija shef arramenas: studim i librave mxeh vet-dukjen dhe errëson iden e së vërtetës me mjegullën e fjalëve boshkë.

Xhelaludini Rumiu tue u drejtue kah theollogët skolastik, i pyet me përbuzje:

“A njifni juve ndonji emën pa ndonji gjë që t’i korespondojë? 

A keni këputur ndonjiher ndonji trandafil nga T ,R, A, N, D, A, F, I, L?

Juve theksoni emnin e tij; shkoni pra dhe kërkoni të vërtetën që ka këtë emën!

Kërkoni Hanxën në qiellë, e jo në pusë!

Në qoft se dishroni të lartësoheni për mbi emnat e gërmat e pa kuptimta,

Tue u ç’lirue me nji herë.

Pastërohuni nga gjitha atributat (cilsit) të vehtes t’uej;

Në mynyrë që të shifni esencën (shpirtin) e kjartë;

Tue zgjue në zemrën t’uej njohjen me Profitin,

Pa libra pa tutor e pa mësonjsa.

Kjo njohje vjen prej ndriçimit, zbulimit dhe inspirimit (frymëzimit).

“Kqyrni në zemrën t’uaj” thot Sufiu, “pse Mbretnija e Zotit âsht në juve”. Ai që njef me të vërtet veht-veten, njef Zotin, pse zemra âsht nji pasqyrë ku reflektohet çdo cilësi hyjnore. Por, si nji pasqyrë çelniku që në se mbulohet prej ndryshkut humbet fuqin e refleksionit kështu dhe ndjenja shpirtnore, që sufinjtë e thërrasin syri i zëmrës âsht qorrë ne madhështin qiellore, për deri sa mos t’i menjanohet obstrukksioni i errët i vehtes-fenomenike me gjithë përlyerjet e shiseve.

Në qoftë se Pastrimi dishërohet të jet krye plotsishtë, duhet vepër e Perëndisë, me gjithë që lypë nji lloj bashkëpunimi të mbrendshëm nga ana e njeriut. “Gjithkush do të mundohet për dashurin t’Onë do të udhëhiqet nga Ne, në udhën t’Onë.” (Kur. ver. 29;69).

Veprimi âsht fallse e i kotë në qoft se mendohet për nji ecje të tij të vet-dijshme, kurse mistiku i ndriçuarë konsideron Zotin si nji aktor të ç’do akti e për këtë arsye nuk u jep asnjë kredi veprave të veta të mira e as që dëshiron nji shpërblim për ato.

Ndërsa njohtunija e zakonshme tregohet me termën ilm, njoftunija mistike e posaçme e Sufinjve quhet marifet ose irfan. Marifet âsht rrënjësisht e ndryshme prej ilmit, e duhet me e përkthye me nji fjalë tjetër. Nuk âsht nevoja me kërkue thellë këtë termë barazonjëse. Marifet-i i sufinjëve âsht “gnosi” i theozofis helene, d. m. th. njohja e drejtë për drejtshme e Zotit mbeshtetun nën ç’faqen dhe pamjen apokaliptike. Nuk âsht përfundimi i asnji proçesi mendor, por se mvaret terësisht nga vullneti dhe përkrahja e Zotit që u a fal atyre që ka krijue me mundësin që t’a përmbajnë. Kjo âsht nji dritë e bukuris hyjnore që shkëllxen në zemër dhe rrëmben me rrezet e saja të ndrituna ç’do fakultet: “Aji që njeh Zotin âsht i heshtun”.

Raporti midis gnozit dhe fes pozitive gjindet i diskutue në nji traktat shumë të randsishëm mbi misticizmën spekullative të shkrue prej Niffari-ut, nji dervish i panjoftun që vdiq në Egjyptë aty kah mezi i dhjet’tit shekull. Vepra e tij, që konsiston në nji serië ç’faqjesh, në të cilat Zoti i drejtohet shkrimtarit dhe e edukon mbi theorin e gnozit, âsht e redaktume në nji gjuhë astruze (të zorshme) e do të ishte fare pak e kuptushme pa shpjegimet që e shoqnojnë. Por vlera e tij âsht e madhe dhe origjinale për sa i përlet ekspozimit të sufizmës. 

As