Biografi

(Hille/ Irak 1480 ose 1483-1556)

Si poeti më i madh lirik i letërsisë së Divanit, emri i vërtetë i Fuzuliut është Mehmed, kurse emri i të atit, i cili, siç thuhet, ka qenë myfti i Hilles, është Sulejman. Fuzuliu i përket tribusë Bajat të turkmenëve Akkojunllu dhe thotë vetë se është turk i kulluar dhe se gjuhë të nënës ka turqishten.

       I quajtur edhe Fuzuli Bagdati, poeti Fuzuli i more mësimet e para nga i ati, mësoi arabishten dhe persishten, u formua, krahas tasavvufit, mistikës islame, me dituritë islame të tefsirit, hadithit dhe kelamit dhe njohu me kompetencë gjeometrinë, astronominë, filozofinë, kiminë dhe mjekësinë.

       Veprën "Beng ü Bâde" ia kushtoi Shah Ismailit që hyri në Bagdat, kurse kur sulltan Kanuniu pushtoi Bagdatin, i dhuroi pesë kaside. Ai u ofroi kaside sadrazem Ibrahim Pashës, Kazasker Abdylkadir Çelebiut dhe Nishanxhi Xhelalzade Mustafa Çelebiut, shprehu dëshirën për të marrë mbrojtjen e tyre dhe për të shkuar në Stamboll, por nuk gjeti mbështjetje të mjaftueshme. Pas vështirësive me të cilat u përball për të marrë rrogën e premtuar për t'iu lidhur nga fondet vakfnore, shkroi Shikajetnamen [1] e tij të njohur. U njoh me poetët e njohur të kohës, Hajali Bej dhe Tashllëxhallë Jahja Bej. [2]

       Fuzuliu vlerësohet si poeti më i madh, më i sinqertë dhe më liriku i letërsisë turke. Shprehja entuziaste, delikatesat kuptimore, asociacionet mjeshtërore dhe thjeshtësia e paarritshme janë veçori dalluese të poezisë së tij. Megjithëse s'ishte poet mistik [3], Fuzuliu pati shfrytëzuar elementët mistikë dhe, kështu, në poezitë e tij të shkruara me kujdes të madh dhe ndjeshmëri të lartë artistike, ku, në dukje, flet për dashurinë njerëzore, shpreh të fshehtat më të imta të pasionit hyjnor të formuar gradualisht në shpirt dhe të çliruar nga lënda me shfaqje nga më të ndryshmet. 

       Fuzuliu ndikoi pothuaj te të gjithë poetët e Divanit e të Teqes të kohës së vet e të mëvonshëm; me mënyrën origjinale të shprehjes, u bë i dashur e i përvetësuar nga masat e gjera popullore dhe një nga poetët më të njohur në botë.

       Përveç Divanit të shkruar me turqishten azere, ka mesnevinë "Lejlaja dhe Mexhnuni" që është modeli më i suksesshëm i llojit të vet në letërsinë turke, si dhe vepra të tjera me titujt "Beng ü Bâde", "Hadîs-i Erb'aîn", "Hadîkatü's-Sü'edâ", "Mektuplar", "Farsça Dîvân", "Heft-i Câm", "Enîsü'l-Kalb", "Risâle-i Mu'ammeyât", "Rind ü Zâhid", "Sihhat ü Maraz", "Arapça Dîvân" dhe "Matla'u'l-İ'tikâd fî Ma'rifeti'l-Mebde' ve Me'âd".

______

[1] Në origjinal: Şikâyetnãme (ankesë), lirikë personale

[2] Taşlıcalı: Yahya Bey, shqiptari Jahja Dukagjini.

[3] Trandofilishta jo patjetër e ndanë të njëjtin mendim. Mendimi ynë modest është se dashuria njerëzore me atë hyjnore nuk ndahen "si me thikë", por është përjetim dhe temë më e ndërlikuar se kaq. Pra, të gjitha pohimet e lartpërmendura i takojnë autorit përkatës.

Mithat Hoxha në "ANTOLOGJI e poezisë klasike turke - Poezia e Divanit". fq, 72-73. Logos-a, Shkup 2008.