Nusja e mrekullueshme

I

Kumbonza e kumbonares së vogël dha lajmin e mbarimit të meshës. Bashkë me tingllat e qarta të saj, u shpërdanë nëpër ledinë të gjelbër gjint qi delshin prej kishet.

      Kupa qiellore përkulej gëzueshëm mbi at skutë të blerë, tretë midis maleve. Fryma e flladeve mbushte ajrin me dridhje të freskta e përhapte nji âmë të shëndoshë mêndre t’ egër e sherbelash.

       Pataloku para famullís u mbulue me grumbuj Malsorësh e Malsoresh, veshë në petka feste. Pleqt, me t’ecun të matun e plot madhní, fytyrën e rrethueme në shalla bardh si bora, kërkuen hijet e lisave dhe u shtruen rrotull me bâ kuvênd tue pí duhan. Djelmoshat, me kapuça të leshët në krye, kapën mauzerret, qi sa ngjati mesha kishin ndêjë të varuna tu dera e kishës, e kaluen teposhtë kah logu i shêjit. Të gjatë e të zhdërvjellët, çakçirët e bardhë me gajtana të zez e të shëndritëshëm, me rrypa fyshekësh të ngjeshun për bel, tue ecun të lehtë e të shpejtë mbi bar të butë, me armë në dorë, m’ u dukshin çetë herojsh e dalun prej ndonji poemi epik.

      Granija delte prej kishe tue bâ kryq papushue e tue puthë medajat e rruzareve. Gratë lëshuen, në heshtít e kullueta, krizmën e zinxhirve e të pareve t’ argjenta, qi kishin të varuna në fyt, edhe tingllimin e zâneve të holla. Vajzat me nuse të reja i u afruen dalkadalë logut të shêjit ku djelmoshat pregatiteshin me dhânë provën e mjeshtris së tyne.

      Në nji stom, katërqind a pesqind hapa larg, ishin të rreshtuem do gurë të bardhë të damun nja nji metër njâni prej tjetrit.

       Filloi prova.

       Nji djalosh pyeti:

       — Me sa fyshekë e vrani at shêj, burra?

       Si breshni i u drodhën përgjegjet.

       — E vras me pesë fyshekë.

       — Un e vras me katër.

      Ata qi ishin ma larg aviteshin me marrë pjesë.

      — Largou se e vras un me tre.

      Nuset e hijshme, me krahnorë të mbushun, e vajzat fytyrë - bardha e flokë - preme, rrethuen plot kureshtë tubën e djelmoshave.

      Edhe un, me Don Markun, famullitarin e vêndit në shtëpin e të cillit kisha rà mik, u avita me pà. Vajzat me nderim na çelshin rrugën. Arrijtëm shi n’ at ças kur njâni prej shêjtarve po futej në mes të shokvet tue thânë me kreni:

      — Sa për at shêj, un e vras me dy fyshekë.

      Tjerët i a pritën :

      — Qit, pra, e kallzona marifetin t’ ând. 

      Djaloshi u shtrî në bar, rrasi kapuçin për krye dhe e synoi shêjin kadalë e me kujdes.

      Gjith tjerët heshtën, tue ngulë syt mbi gurë të bardhë qi ndritëshin në blerimin e stomit kundruell.

      Nji krizèm e afërme dhe nji gjâmë e largët jehuen.

      Asnji ndër gurë s’ luejti.

      — Na kênke lavdue kot, djal-ô ! — i a bâni në tallje nji nuse syzezë. Të tânë qeshën. Malsori i ri nuk dha përgjegje, por nxori gëzhojën e synoi për së dyti. Shtiu.

      Nji gur duel rreshtit.

      — Pirolla të kjoftë!

      Tjerë e tjerë u provuen, por me dy fyshekë asnji s’ mujt me i a dalë të parit.

      Nuse e vajza u pregatitën me i falë shêjtarit shamija të reja, shputa gjithnduer ngjyrash e çarapë të bardhë të leshët, si mbas dokes së Malsís, kur, qe, i a behi nji djalë i ri e çau njerzín e grumbullueme rreth fituesit.

      Fytyra e tij simpatike, plot shkëlqim inteligence natyrore, ishte prej asosh qi shifen nji herë e nuk harrohen mâ kurr. Veshë si tjerët, por me nji kujdes mâ të veçantë, kishte në të gjitha sjelljet nji zhdërvjelltí qi e bânte m’ u dallue shokësh.

      Pa folë asnji fjalë, largoi djelmoshat, ngrehi, mauzerrin e, në kâmbë e në dorë, me nji udobi të jashtëzakonshme, qiti e vrau, njânin mbas tjetrit, gjith gurët e shêjit.

      Vajzat e rrethuen, të habituna nga mjeshtrija e rrallë.

      — Aferim! Aferim!

      I shkova afër e i a rraha krahin tue i thânë:

      — Të lumtë, djalosh : ti kênke mbreti i shêjtarve.

      Më falnderoi me dritë të syve e me nji të luejtun dore.

      — Si të thonë êmnit? - e pyeta.

      Para se të kishte kohë ai me më përgjegjë, ndëgjova zânin e priftit qi më bânte në vesh:

      — Â i pagojë, s’ mund te flasë. I çuditun, shikova Don Markun qi po përfalej edhe ai me fituesin, i cilli merrte tue u kuqë dhuntít e granís. Prifti i thonte: — Te lumtë, Lekë Binaku! Un s’ kam ça të nap, por po të thërras për mjesditë: sot je miku i em.

      Djaloshi me sy të gjallë i a shprehi mirnjohjen për at grishje.

       Vûna roe se vajzat e shikojshin në nji mënyrë qi me bâ përshtypje: në syt e tyne ma tepër se admirimi ndritte nji kureshtë e paspjegueshme.

      Pyeta Don Markun, me zâ t’ ulët:

      — Pse e shikojnë ashtu, Don Mark?

      Ky me përgjegji në vesh:

      — Fliten fjalë të çuditëshme për të. Do të bisedojmë në sofër.

II

Drekuem n’ odën e bukës qi kishte dritoret e çeluna kah mali ku dridheshin dritë e hije të panjehuna: Don Marku në krye të vêndit, un n’ anë të djathët e Lekë Binaku n’ anën e rrëmaktë. Si kryem, prifti bâni kryq, u mblodh me thânë nji kokërr uratë, mbandej ndezi cingaren. Un e pështolla t’ emen kadalë: sa e vûna në buzë, Leka njerzisht u çue në kambë e m’ a kalli.

      Don Marku pështeti shpinën për karrikë, mbasi piu nji hurm vênë, e i a nisi:

      — Ky djali â protagonist i nji historije të çuditëshme. Due me t’a kallzue ashtu si e dij. Ti në dash besoje, në dash mos e beso. Vetëm nji send, të lutem, t’ a keshë para sysh gjatë kallzimit: kët: Lekën e njof kalamâ, gjithmonë e kam pá tue u dallue ndër shokë per squetí mêndje e urtí ; kurr s’ kam vrojtë në tê ndonji shêj anormaliteti. Tashti ai bân bé se ndodhja qi po të tregoj â kryekëput e vërtetë.

      Djaloshi me tânë fuqin shprehse të fytyrës inteligente vinte tue pohue fjalët e treguesit, i cilli vijoi:

      — Leka ndien mire, por me folë s’ mundet. Ende s’ janë mbushun dy vjet qi i u pré fjala. Përpara flitte si un e si ti. E, qe, ça thohet mbi kët të marrun goje të papritun. Ishte pesëmdhetë vjetsh e delte me kullotë dhit në mal, kur nji ditë prilli, ndëgjoi nji zâ vashnuer, t’ âmbël e të harmonishëm, qi e thirrte prej së largu : «Lekë! Lekë! o Lekë, eja!» Por, gjâ e çuditëshme, at zâ qi kumbonte qartas në vesh të tij, nuk e përsritëshin jehonët e malit qi nji tingëll sado i lehtë bân me ushtue. Leka shikoi poshtë e nalt, andej e këndej: s’pau kurrkênd. Prap, mbas disa ditve, po i biente fyellit në vetmi, tue mrizue nên hije të brejve, e, qe, nji zâ afër fort - ngjat tij - i a bân: «Pse s’vjen? Plasa tue të thirrë ! ». Brof në kâmbë, hjedh shikimin anë për anë : kurrkush... Mbledh dhit e largohet, i trêmbun. Kështu, për vjet e vjet rresht, kurdoherë qi ndodhej vetëm, në heshtín e kullosave tingëllonte ajo thirrje misterioze. Animirë, para dy vjetve nisi m’ u shpeshue... Tue dalë nji ditë me gjue termaleve i u gja se nji zhapllimë e lehtë hapash po ishte tue e ndjekë. Sillet mbrapa hovshëm: asnji njeri. Merr me vijue udhë e ... dy duer të padukëshme i a kapin kryet, i a rrokullojnë mbrapësht me âmbëlsi: nji aft i erândëshëm i a nxen fytyrën. Ikë vrap nga ai vend tue u dridhë prej friget. Ndalet te nji krue, mbas nji gjymsë ore, për m’ u flladitë nji fije. Shtrîhet përmbys në zgrip të kronit, ulë buzët e etëshme kah uji e merr me pí, kur, e papritun, nji gojë e kuqe, e freskët, lulzon për mrekulli si drandofille mbi pasqyrë të gurrës, e puthë gjatë, dashunisht, e zhduket. Kthen në shtëpi mêndueshëm. Natën, në gjumë, shef n’ änderr gurra të kullueta ku bulzojnë gojë vashash qi e joshin me känge t’ âmbla. « Hâna ka prarue majet e ahave. Bylbylat po këndojne pyjeve. Edhe Orët po lahen krojeve. Ti pse flen, o rob i ândrrave ? Del jashtë n’ arin e rrezeve. Mblidh për né lule fushave. Gërsheto kunorë të bukura. E hidhi mbi pasqyrë t’ ujnave....» Leka u zgjue me hov, shpirtin plot ndiesí të panjohuna. Dy a tri herë desht m’ u çue e me dalë jashtë, i ngrehun prej do zâneve të mshefta, por nji frigë e pakuptueshme qi i a shtërngonte zêmrën e bâni m’ u ndalë. Nuk mbylli sy gjith natën. Të nesërmen u ngrit heret e doli për gjah nëpër mal. Dita ishte mjaft e bukur. Opângat rrëshqiteshin mbi bar të rîmë prej voesës. Balat lëshoheshin përpara gëzueshem tue lehë e tue nuhatë. Ai kapërcente prroje e ograja baltanike, përshkohej nëpër çufra e murriza, u biente për tërthuer prozhmeve te dênduna e lugjeve të ndritëshme. Balat ranë n’ erë e u lëshuen në do kaçuba. Me pushkë të gatëshme, Leka i ndoq tue ngá. Duel tue kërcye nji dhí e egër, për mrekullí e bardhë. Balat e msyen, por i u ndalue hovi befas e u zmrapën tue hungrue. Lekës i u ngrî gishti në çark e s’ mujt me qitë. Dhija e shikoi me dy sy të thellë, njerzorë: mbandej kapi nji shpat malit e u zhduk si vetima. Sa i kaloi habija e parë, gjuetari joshi qênt idhnueshëm, i nxiti e i u vû mbrapa me tânë shpejtin qi kishte. U hodh, pa frymë, mbi nji rudinë të ngushtë dhe e pau dhín e bardhe kah futej në nji kaçubë të madhe kagash në lulzim. Shtiu dy herë dhe u vërvit me pá. Balat lehshin tue u sjellë rrotull, pa guxue me hy mbrênda kaçubes. E, qe, nga gjetht e lulet e ksaj del, me buzë në gaz, nji vashë e bukur për mrekullí, curilat e artë lëshue mbi supa të krahve. Ndêj tue shikue Lekën gjatë, pa folë, me nji âmbëlsi të pashoqe...

      Prifti u ndalue dhe pyeti djaloshin:

      — A kje kështu?

      Nji hije e parrëfyeshme mallëngjimi i u përshkue atij në syt e bukur. Dha përgjegje me do zâne të mbyllta e të trishtueshme qi gurgullojshin tue i u pshtjellue në fund të fytit. Me gjesta të thjeshte diça u përpoq me diftue. Ndoshta bukurin e asaj tfaqjeje, ndoshta çudín qi e kish kapë n’ at ças.

      Don Marku piu pak vênë e vazhdoi:

      — Leka mbet si i hutuem e ndêj nji copë herë pa mujtë me qitë fjalë prej goje. Tekembramja, me zâ të dridhshëm, pyeti: «A je bijë bote a bijë qielli?»

      Ajo me muzikën e zânit hyjnuer përgjegji: «Jam shtojzovalle».

      Tue e marrë për dore e tue ecë mbi bar të njomë, shtoi: «Pse nuk i u përgjegje thirrjeve të mija dashunore? Ti ishe kalamâ kur kam nisë me të dashtë. Të kam ndjekë gjithkund si hije. Tash je i emi e kurrnji fuqi njerzore s’ mundet me na dá. Mbas tashit, kemi me jetue bashkë. Me mue do të jeshë i lum si nuk ka kénë deri me sod njeri mishit e gjakut. Por, rueju fort: me bâ me i kallzue njerit të gjallë kët ndeshën t’ onë, i mjeri ti! Ndëshkimi ka me kênë i rrebët e i shpejtë...»

      Tue e puthë âmbël, përfundoi: «Mbrâma bje me fjetë vetëm e un kam me ardhë në mjesnatë tu t i». Sa tha këto fjalë, u zhduk si mos t’ ishte. E Leka u nis kah shtëpija, tue mos dijtë a ndodhi ândërr a zhgjândërr. Nji tutë e paçansueshme i përzihej në shpirt me nji kënaqsi të thellë. S' dijti as ça me u thânë gjindve të tij, qi tue e pá të zbetë e pyetëshin mos ish i smuet. U err nata. Hyjt filluen me ndritë në kupën e qiellit. Mbasi rahatuen gjân e gjallë edhe hangrën darkën, të gjithë ranë me fjetë. Leka, para se me u shtrue dyshekët, i kish thâne s’ âmes:

      «Nânë, më shtro n’ odën e vogël, se due me fjetë vetëm sonde».

      E nâna:

      «Po flêj edhe un me ty, bir-ó, se me duke pak pa qef e ke nevojë për nd o ’i send natën».

      Por ky: «Jo, nâne, due me fjetë vetëm».

      Ra në dyshek. Priti me padurim të madh e me nji droje edhe mâ të madhe. Mêndime të çuditëshme i vlojshin në krye. Për ç’ do krizëm të lehtë qi ndëgjonte, dridhej si thupur. Kaluen orët, të gjata sa vjett. U bâ mjesnata. Oda, me të papritme, u mbush me dritë arit e me erë drandofillesh. Nusja e mrekullueshme, me bukurín hyjnore qi gojë njeriu s’ mundet me rrëfye, hyni pa çelë derë. Kishte nji tube të madhe lulesh ndër krahë dhe i shkatrroi mbi dyshek tue thâne, buzë-qeshun :

      «Mbrâmja e mirë, burri i em».

      E u ul mbi lule, përbri tij. Ajo natë kje e para e nji vargu të gjatë netsh dashunije mbinjerzore. Nji vere mâ e bukur se ç' do ândërr e ushqyeme me shpresa djalnije kaloi tue e fatbardhsue Lekën me endire të patregueshme. E mshefsín e asaj martese, ky, s’ i a kallzonte askuj.

      Me sa Don Marku flitte, un vrojshem me kujdes ndiesít qi çfaqeshin hove hove në fytyrën e burrit të shtojzovalles. Kur u përmend nata e parë e kalueme në shtrat mbulue me lule erë-lëshuese, i u terratisën syt e nji mall i pambaruem i u përshkue nëpër ta.

      Thojsha, me vete:

      — A i beson prifti ndodhjes qi â tue më kallzue? Po ky Malsuer i ri, në syt e të cillit veton nji inteligence natyrore e jashtëzakonshme, a âsht viktimë i nji aluçinacjoni a por vërte hero i ksaj aventure të pandegjueme?

      Don Marku vijoi:

      — Gjint e shtëpís tue pá djalin kryekëput të ndërruem, nisën m’ u bâ vesvese. Leka flitte rrallë, trette shpesh në bisedë, kërkonte vetmín, u ikte shoqnive të vjetra. Nâna, sidomos, ishte shqetësue dhe e studjonte pa i a dá. Pritte rasën m’ e përkthjellue mirë at punë. Nji dité s’ mujt mâ me durue dhe e pyeti:

      «Ça ke, bir, qi ke ndërrue kështu? Mbrâmë, tue prigjue në dere t’ ânde, të kam ndie qi po flitshe me vedi. Ça të trazon kaq fort qi fshân për ore? Ç' kujdes t’ a bren shpirtin? Kallzoj lokes s’ ate».

      E Leka :

      «Kurrgjâ s’ kam, nânë».

      Por ajo prap:

      «Pse e mbulon dyshekun me lule, bir-ó? Për ditë nadje e gjêj odën mbushë me erë. Mos â tue të bâ keq era e luleve?»

      «Kurrgjâ s’ kam, nânë».

      Nâna, pa u lodhë:

      « Kishe me thânë se dikush të ka bâ mëngjí, lum Leka. Nuk je mâ ai qi ke kênë: ça ke?»

      E Lekës, qi i peshonte rândë sekreti në zêmër, i shpëtoi kjo përgjegje e dyshimshme:

      «Mos me pëvet, nânë, mâ gjatë».

      «Po pse, bir, mos me të pëvete ty nâna e jote? Mos ke zânë marak në ndonji vashë e te vjen zor me m’ a rrëfye? M ’ a kallzo mue hallin se i a gjêj un dermanin gjithçafes».

      E Leka, si padashtas, me nji dënesë të trishtueshme:

      «Mos më pëvet, se nuk mund të flas».

      E âma, mbas këtyne fjalve, mesyni me pyetje edhe mâ të shpeshta e t’ imta.

      «Po pse s’ mund të flitish? Ça të ndalon me folë ? »

      E i qiti bêt mâ të medhaja edhe i u lut me lot për faqe. E lodhi mâ në fund e i a nxori sekretin. 

      Leka tha:

      «Jam martue me nji shtojzovalle e për natë bij me tê».

      E i a kallzoi fill e për pê martesën e çuditëshme.

      Por sa mbaroi tregimin, nisi m’ u mbrapshtue ndër fjalë. Ep e merr për me qitë zânin: s’ â punë e mundun. I ishte marrë goja. Qyshë at ditë gjuha s’ i punon mâ...

      Don Marku prâni. Mbandej bâni, tue qeshë:

      — Ky tha kështu e kjenë fjalët e fundme qi foli, gjint e tij i a kallzojnë gjithkuj ndodhjen, mbarë populli e beson. Un dij me thânë vetëm këtê: flitte si un e si ti; sot â i pagojë. E mundem edhe me t’a vërtetue se goja njimênd i u muer porsa i kallzoi s’ âmës aventurën e çuditëshme. A kje, mbandej, aventurë vërte e jetueme prej tij a por efekt i nji autosugjestjoni, s’dij me thânë... Prifti më shikonte ndër sy. Un i ula për mos me m' u hetue në ta përshtypja tepër e thellë qi më kish bâ tregimi. As nuk i a solla pyetjet e shuma qi ishin kah më delshin prej goje.