﷽

Doktrina dhe metoda e sufizmit asht e bazueme në dy koncepte, në dy dëshmitë që burojnë nga Kurani dhe me të cilat njeriu deklarohet të jetë mysliman:

La ilahe ilallah

Muhammedun Rasulullah

‘Nuk ka zot pos Zotit’ dhe ‘Muhammedi asht pejgamber i Zotit’. E para shpreh konceptin e Njishmërisë së Qenies e cila i shuen tana shumësitë, tana entitetet (gjanat) veç e veç. Në njifarë mënyre i bjen me e pa emëruesin e përbashkët në tana shumësitë e formave, me e pa ‘njishmërinë në shumësi’ të lules, pemës e zogut; me pa se tana rrethet e kanë nji qendër pa marrë parasysh diametrin e tyne. Ndërgjegjësimi i këtij koncepti e shuen shumësinë në atë mënyrë që njishmëria me qëndru.

Dëshmia e dytë shpreh konceptin e Prototipit Univerzal (shpesh i përkthyem edhe si Njeriu Univerzal). Me anë të këtij koncepti njeriu e sheh “shumësinë në njishmëri’; kjo i bjen me pa qendrën e rrethit si njishmëri që përmbanë tana shumësitë e aksidencat* e mundëshme në botën materiale; me e ditë se shumësia qëndron veç sepse njishmëria qëndron në brendi.

— Laleh Bahtijari