﷽

Shumë e ma shumë po i ndigjoj myslimanët tue vuejt faktin qi iu asht hjek Islami Rumit. Shumë prej sentimenteve të tyne i ndaj edhe unë me ta, ama sipas meje, fakti ma tragjik asht qi për nji shumicë të bashkësive myslimane Rumi asht përjashtue prej Islamit. Nuk kam has nji tronditje të njajtë mbi këtë fakt në mesin e myslimanëve.

Sa herë keni ndigju për Rumin në hytben e xhumasë? Sa herë asht mësue Mesnevia në xhamitë tuja lokale? Sa prej myslimanëve i kanë qendërsu konferencat e tyne, apo së paku ia kanë njoftë poezinë, filozofinë, poetit mistik ma me ndikim në botë?

Unë jam i pari me e pranue se variantet e pop kulturës së Rumit janë sipërfaqësore e të zhveshuna prej fuqisë ma të thellë simbolike të tyne, kjo për shkak se janë nda prej kontekstit të tyne metafizik. Ama, unë i kisha nxitë vllaznitë dhe motrat e mia në dinë me e konsiderue nji anë tjetër të kësaj situate: anën e mundësisë së dhuratës hyjnore.

Poeti ma i shitun në Amerikë asht mjeshtri jonë, Mevlana Rumi. Ai asht i dashtun jo veç si nji poet madhështor po edhe si nji prej mjeshtrave ma të mdhenjë të historisë njerëzore. Fjalt' e tija janë kah t'i sjellim sytë. Kjo asht nji mundësi e madhe se kallxon qi përderisa shumë prej bashkëvendasve tanë të cilët nuk munden me e pa bukurinë, thellësinë dhe të vërtetën univerzale në dinin tonë, ata e kanë nji tërheqje të madhe ndaj sufizmit në përgjithsi e Rumit në veçanti.

Kolleman Barksi, (i cili qe prezantue me Rumin prej mjeshtrit të tij, Shejh Bava Muhjidinit) dhe popullarizuesit e tjerë të Rumit, i kanë ba nji hyzmet të madh këtij dini. Për kta, Zoti i shpërbleftë pamasë.

Sigurisht qi variantet e tija janë 50% fjalë të Rumit dhe 50% të Barksit (edhe ish kanë mirë me e pas parasysh kte teksa i lexojmë ato) gjithsesi, ai duhet me u lavdu për paraqitjen e urtësisë së pa kohë të Mevlanes në vargje të hijshme, të lira e bashkohore Amerikano-post-Whitmane.

Gjithsecili qi ka provue me përkthye diçka në nji gjuhë tjetër, e sidomos poezi, e di se sa arritje e madhe asht kjo. Kjo nuk don me thanë se unë personalisht nuk kam kritika ndaj disa aspekteve të varianteve të Barksit, apo se edhe të tjerët nuk duhet me pas; po ajo çka po due me thanë asht se me tana mangësitë e tyne, ai ka ba nji hyzmet të madh këtij dini dhe botës anglisht-folëse. Na ose mundemi me u kajtë se ura qi ai e ka ndërtu asht e mangët, ose mundemi me kenë falenderues ndaj Zotit qi na dha nji mundësi të nisjes së ndërtimit të saj, qi na masnej me ia nis punës e me e përfundu!

Po, asht e vërtetë se Barksi shpesh i minimizon referencat islame në mënyrë qi me i përkthye kuptimet në referenca të njoftuna për audiencën anglisht-folëse e cila nuk asht e familjarizueme me traditën tonë. Në nji masë të caktueme, të gjithë përkthyesit e bajnë këtë gja kur përkthejnë literaturë prej nji konteksti kulturor në nji tjetër. Për shembull, nji variant i famshëm i vargjeve të Rumit prej Barksit asht:

"Ka njiqind mënyra se qysh me u përulë e me e puth tokën

e bukura qi e dashunojmë le të jetë ajo qi e bajmë"

Përkthimi i fjalëpërfjalshëm dhe i saktë asht:

"Janë njiqind mënyra

me krye namazin,

me ra n'ruku e n'sexhde

për atë qi mihrabi

asht xhemali i të Dashtunit"

Në fakt, variantin e Barksit e gjej goxha të hijshëm dhe kuptimet e saja nuk janë të pasakta; po për ata qi i njohin referencat e namazit të myslimanëve, varianti i Barksit tingllon ma dobtë në krahasim me variantin e fjalëpërfjalshëm. Çka Rumi po thotë asht se për ata qi e ndjekin përnjimend udhën e dashunisë së dalldisun për Allahun, çdo veprim i tyne asht lutje (namaz) dhe çdo gja qi e përjetojnë asht sebep për nji soditje ma të thellë dhe përjetim të bukurisë hyjnore. Po shkëputja e poezisë prej kontekstit të saj metafizik pamundëson rrokjen e saj.

Barksi i cili nuk e flet persishten, punon prej përkthimit mjeshtëror të Nikollsonit qi ia pat ba Mesnevisë. Nikollsoni, i cili kishte mjeshtrue persishten dhe arabishten, ia kushtoi ma shumë se nji dekadë të jetës së vet shqyrtimit të dorëshkrimeve të vjetra në mënyrë qi me e qit në pah përkthimin e parë të plotë të nji poeme masive 25.000 vargëshe. Në fakt, ai punoi pa u lodhë edhe pse dorëshkrimet ishin aq në gjendje të mjerë sa qi fund të gjithë kësaj pune atij iu verbuen sytë. Ky "orientalist" i bani kurban sytë e vet qi na me e lexue Rumin në anglisht.

Pa dyshim qi asht e qartë për këdo qi ka shpenzue sado pak kohë tue u thellue në veprat e Rumit qi ai e kish kritikue relativisht ashpër "Rumin New Age" i cili paraqitet në kulturën e popullarizueme. Ama, asht poaq e qartë qi kish pas jo ma pak kritikë ndaj asaj se çka blehet si "islam" në shumicën e bashkësive myslimane sot.

Rumi asht i palëkundshëm kur kritikon ata të cilët janë të kurthuem në sipërfaqsoren e fesë. Ata qi lidhen me Zotin në mënyrë legale apo dogmatike (ose në fakt në mënyrë identitare) janë të përbuzun dhe për të ardhun keq prej tij.

Rumi e pa veten si ndjekës i hapave të profetit Muhammed ﷺ dhe ndjeksve të drejtë të tij, ama për ta, të humbun e të pashpresë janë ata qi nuk e kanë kuptue se përjetimi i dalldisun i dashunisë hyjnore asht thalbi i dinit.

Përderisa variantet e popullarizueme të Rumit munden me e shfaqë univerzalitetin e tij si nji largim të tij prej fesë në të cilin ka lind, e vërteta asht se për Rumin, univerzaliteti i tij asht rezultat i rritjes së tij shpirtnore në mënyrë qi me i përqafue thellësitë ma të thella të Islamit - e s'asht kurrsesi nji largim nga ai.

Në të njajtën kohë, pranuesit kryesor të zemërimit të Rumit në veprat e tija janë myslimanët me mendje ekzoterike të cilët e mohojnë dijen mistike të sufive; të cilët kanë teklid (imitim të verbër) e jo tehkik (dije nga përvoja/vërtetim); të cilët kanë sheriat ama jo edhe hakikat; të cilët nuk e shohin se trashëgimtarët e vërtetë të profetëve janë evlijatë (mjeshtrat sufi) e jo ata qi mjeshtërojnë nji pjesë të vockël të ligjit.

Pjesëtarët e familjes sonë jomyslimane, komshitë e bashkëpunuesit këtu në Amerikën Veriore, të cilët lypin nji përvojë dalldie të pranisë hyjnore, ose ata qi i kanë përjetue shenjat e zgjanimit, ose ata qi lypin përvoja personale të hyjnores e jo të diktueme prej nji hierarkie mbytëse të burrave qi aludojnë se munden me ndërmjetësue në mes tyne e Zotit, janë mu ata qi kanë ra në dashuni me Rumin në tokat tona. Ata janë të cilët e çmojnë, ia blejnë veprat e ia shpërndajnë ato në rrjete sociale.

Shumë prej tyne, ndër ta edhe unë, në fund kena ra në dashuni e biles edhe jena konvertue në Islam për shkak të Rumit. Nëse s'kishin me kanë këto variante të popullarizueme me na e hap derën na me siguri s'kishim mujtë kurrë me e pa bukurinë e këtij dini. Njiherësh, kur kërkuem xhamitë lokale, e kur kërkuem njerëzit qi e praktikojnë Islamin e dashunisë së Rumit, joparagjykues, qi përjetojnë përkushtimin e dalldisun ndaj Zotit, shprehjet sakrale të kangës, muzikës e vallëzimit, fatkeqsisht u dërrmuem prej asaj se çka gjetëm, nëse veç s'u përjashtuem e mohuem tanësisht prej tyne. Asht shumë e qartë se kjo kish me e dëshpërue ma shumë Rumin sesa fakti qi disa jomyslimanë ia dashunojnë poezinë e ia interpretojnë ato në bazë të t'kuptuemit të tyne.

Hala mbetet i palëkundun fakti qi na s'mundemi as me përmend fjalën sufizëm në shumicën e hapsinave myslimane të Amerikës Veriore e Europës, po na duhet me fol diqysh si msheftas tuj përdorë terme si "tezkijje"; na nuk mundemi me i përmend emrat e sufive të mdhenjë, si Rumin, pa u konsiderue me dyshim të thellë prej bashkëfetarëve tanë. Pra, përderisa asht përnjimend tragjedi qi Islami asht hjek prej Rumit, definitivisht asht ma tragjik fakti qi Rumi asht hjek prej Islamit.